Naziści w Wińsku część 2

Kamieniem milowym w drodze do przejęcia władzy przez NSDAP (Narodowo Socjalistyczną Niemiecką Partię Pracy) okazał się krach na giełdzie amerykańskiej w 1929 roku. W krótkim czasie spowodował on załamanie się niemieckiej gospodarki. Amerykańskie banki wycofały się z pożyczek na odbudowę Niemiec, co sprawiło, że niemieckie firmy zaczęły masowo zwalniać pracowników. Na początku lat trzydziestych bezrobocie w Niemczech osiągnęło poziom ponad 30%. Kryzys doprowadził również do załamania rolnictwa. To wywołało radykalizację nastrojów społecznych i wzrost popularności komunistów i nazistów. Pomiędzy zwolennikami tych partii coraz częściej dochodziło do walk ulicznych. Dowództwo armii z rosnącym niepokojem obserwowało sytuację, która groziła wybuchem rewolucji, i w narastającym konflikcie zdecydowała się poprzeć partię Hitlera. 30 stycznia 1933 Hitler został mianowany kanclerzem Niemiec i w krótkim czasie przejął pełnię władzy. Przeciwników politycznych aresztowano, torturowano i wysyłano do nowo utworzonych obozów koncentracyjnych. 

Pomnik poległych żołnierzy niemieckich podczas Pierwszej Wojny Światowej. Napis na tablicy: “1914-1918, Z wdzięczności dla drogiego miasta garnizonowego Winzig, i uczczenia pamięci poległych bohaterów, Batalion Uzupełnień, 5 Pułk Piechoty. Zdjęcie zostało wykonane w latach międzywojennych. Pomnik stoi do dzisiaj na górce w lesie przy drodze z Wińska do Słupa. 

Naziści zyskali również poparcie najniższych warstw
społecznych organizując tzw. Pomoc Zimową dla najuboższych. Zajęło się tym Narodowosocjalistyczne Towarzystwo Opieki Społecznej (NS Volkswohlfart). Poniższe zdjęcie przedstawia burmistrza Wińska a zarazem szefa miejscowej organizacji NSDAP Christiana Langa
w otoczeniu dzieci z ubogich rodzin, które w Wińsku spędziły ponad miesiąc na
koloniach organizowanych przez NS Volkswohlfart. 

Grupa dzieci z ubogich rodzin, które przebywały na koloniach zimowych organizowanych w Wińsku przez Narodowosocjalistyczne Towarzystwo Opieki Społecznej. Mężczyzna w mundurze pośrodku to burmistrz Christian Lang.

Rerwers zdjęcia z podpisem: Na pamiątkę wypoczynku w Wińsku na Śląsku od 6 lutego do 26 marca 1934. Podpisani (Christian) Lang i (Max) Nollenberg.

W Wińsku przemianowano nazwy ulic, nadając im nazwy nowych nazistowskich bohaterów. Plac Van der Velde (plac, na którym obecnie stoi stacja benzynowa) zmienił nazwę na Plac Horsta Wessela, członka SA zabitego w 1930 przez komunistów. Podobnie ul. Wołowska (dziś ul. Kościuszki) stała się ul. Wilhelma Gustloffa, nazisty i antysemity, który zginął w 1936 zastrzelony przez żydowskiego studenta. 

Nieistniejący budynek na rogu ul. Kościuszki przy stacji benzynowej. W czasach nazizmu był to róg ul. Wilhelma Gustloffa i placu Horsta Wessela.

Co ciekawe, zabójca Horsta Wessela, Albrecht Höhler, został osadzony w więzieniu w Wołowie. Po procesie w Berlinie, w którym otrzymał wyrok 6 lat więzienia, w drodze powrotnej do Wołowa, został rozstrzelany przez członków SA w lesie niedaleko Frankfurtu nad Odrą. 

Więzienie w Wołowie. Zdjęcie przedwojenne.

Wessel został nazistowskim męczennikiem, a pieśń na jego cześć stała się oficjalnym hymnem NSDAP. Również w Wińsku oddziały SA wielokrotnie śpiewały:

Podnieść flagę! Szeregi zwarte!

SA maszeruje spokojnym, miarowym krokiem.

Towarzysze zastrzeleni przez Czerwony Front i reakcjonistów

Maszerują w duchu w naszych szeregach.

 

Oczyścić ulice dla brunatnych batalionów,

Oczyścić ulice dla człowieka z Dywizji Szturmowej!

Miliony patrzą na krzyż z hakiem pełne nadziei,

Świta dzień wolności i chleba!

 

Po raz ostatni brzmi wezwanie do broni!

Do walki wszyscy stoimy gotowi!

Już sztandary Hitlera powiewają nad wszystkimi ulicami.

Czas niewoli będzie trwał tylko chwilę!

 

Uroczyste złożenie wieńców pod pomnikiem poległych w I Wojnie Światowej w Wińsku. Zdjęcie z roku 1935 lub 1936. Na zdjęciu widać oddziały wojska, SS i SA.

Christian Lang, który na fali zmian z kramarza i znachora awansował na szefa lokalnej grupy NSDAP, a niedługo potem na burmistrza Wińska, mógł myśleć podobnie, jak jego towarzysz z innego niemieckiego miasta:  

Po przejęciu władzy sytuacja zmieniła się diametralnie. Ludzie, którzy do tej pory pogardzali mną, zasypywali mnie teraz pochwałami. W mojej rodzinie i wśród wszystkich krewnych byłem teraz, po latach gorzkich waśni, uważany za numer jeden. Moja Dywizja Szturmowa rosła skokowo z miesiąca na miesiąc, tak, że z liczby 250 w styczniu, do października 1933 roku miałem 2200 członków – co doprowadziło do mojego awansu na Starszego Dowódcę Dywizji Szturmowej w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Im bardziej te kanalie piały z zachwytu na mój temat, tym bardziej zacząłem podejrzewać, że ci łajdacy myśleli, że mają mnie w garści. Po włączeniu do SA Stalowych Hełmów, zwróciłem się przeciwko tej reakcyjnej klice, która podstępnie próbowała mnie ośmieszyć przed moimi przełożonymi. Pojawiły się wszelkiego rodzaju donosy na mnie w biurach okręgowych SA i we władzach publicznych. W końcu udało mi się zostać burmistrzem, dzięki czemu mogłem złamać karki wszystkim prominentnym bałwanom i reakcyjnym niedobitkom z dawnych czasów. (cytat pochodzi z książki Richarda Evansa „Trzecia Rzesza u władzy”)

   W Wińsku taką kliką, która kopała dołki pod Langiem, była lokalna elita: właścicielka hotelu Marta „Hulda” Hildebrandt, dr Müller i miejscowy weterynarz. Hulda zdołała nawet dotrzeć z donosem do samego Hitlera, ale nie przyniosło to żadnych rezultatów. Lang utrzymał stanowisko. Mogło się stać dlatego, że wyróżniał się wyjątkową gorliwością w utrwalaniu władzy nazistowskiej w mieście. Już w kwietniu 1933, zaledwie kilka miesięcy po tym, jak Hitler został kanclerzem Niemiec, burmistrz Lang i kontrolowana przez niego rada miasta, nadały Hitlerowi tytuł honorowego obywatela miasta Wińsko.

Poniżej znajdują się zdjęcia uroczystego aktu nadania tego tytułu.

Nawet rycerz z herbu miasta, który przez 650 lat spoglądał na Wińsko srogim wzrokiem, z okazji nadania Hitlerowi tytułu honorowego obywatela miasta, ukazał pogodną twarz. 

Burmistrz i radni miasta Wińska na Śląsku postanowili nadać kanclerzowi narodu, zbawcy Niemiec i strażnikowi ich honoru, Adolfowi Hitlerowi, honorowe obywatelstwo miasta Wińsko, w niezachwianej lojalności i wierności jako wyraz wdzięczności. Poświadczają to: Burmistrz Lang i radni miasta.

Burmistrz Lang chciał również przypodobać się swoim zwierzchnikom, ogłaszając, że Wińsko zostanie pierwszym na Śląsku miastem Judenrein, czyli oczyszczonym z Żydów. Nie mógł zapewne znieść myśli, że w przeszłości był zwykłym robotnikiem najmowanym do prac gospodarskich przez Heimanna Steinhardta, ojca Rity Steinhardt Botwinick. W swoich wspomnieniach, które udało mi się już przetłumaczyć i które niedługo zostaną wydane, opisuje ona piekło, jakie wińskim Żydom zgotował Lang. 

Tylko niektórzy wińszczanie aktywnie sprzeciwiali się nazistom. Należał do nich dyrektor szkoły, Johannes Spieler. Za swój opór zapłacił wysoką cenę – po kilku latach walki o sprawiedliwość, po  wielu dniach spędzonych na salach sądowych, Spieler poddał się i przyjął ofertę przeniesienia do szkoły w Malczycach. 

Johannes Spieler, dyrektor szkoły w Wińsku.

Następca Spielera na stanowisku dyrektora szkoły, Georg Mai, był zagorzałym zwolennikiem nazizmu. Cieszył go widok jego uczniów paradujących w mundurkach Hitlerjugend i BDM – Związku Dziewcząt Niemieckich. 

Młodzież z Hiterjugend i BDM przed salą gimnastyczną w Wińsku (obecnie dom kultury).

Zdjęcia poniżej przestawiają Wińsko za czasów nazizmu. 

Kuźnia na rogu ulic Mickiewicza i Witosa. Budynek po wojnie został rozebrany. Na przeciwległym rogu znajdował się dom Steinhardtów. 

Wschodnia strona Rynku. Obchody 650-lecia miasta. Zdjęcie z roku 1935.

Wschodnia strona Rynku. Obchody 650-lecia miasta. Zdjęcie z roku 1935.

Północna strona Rynku. Zdjęcie z lat 30-tych.

“Zarząd miejski (NSDAP) Wińsko” – Ta tablica wisiała na budynku siedziby partii przy ul. Mickiewicza, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się sklep z atykułami metalowymi.  

Dziękuję Łukaszowi Wiśniewskiemu z Wińska za udostępnienie zdjęcia Christiana Langa. Jeśli znacie jakieś ciekawe historie z przedwojennego lub powojennego Wińska, proszę o kontakt: bogodar.zielnica@gmail.com

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *